Besin tercihlerinizi ne etkiler? İşte bu soru ile birlikte kendi metabolizmanızı keşfedebilirsiniz. Banu Kazanç, konuyu sizin için detaylandırıyor.
“Öncelik açlık seviyesidir.” diyeceksiniz… Aslında yemek yemenizi etkileyen pek çok faktörden söz edebiliriz; göz atalım mı?
Birçoğumuz, ne kadar yediğimizin, ne kadar aç olduğumuzun, “yeterince yemek” kavramının, hangi yemeği sevdiğimizin ve hangi yemekleri yemenin keyif verdiğinin farkında olmuyor ve yemek seçimlerinde nelerin etkili olduğunu göz ardı ediyoruz.
Araştırmalar, yeterince yemenin ne olduğu kararını da daha çok mide yerine gözlerin belirlediğini söylüyor. Özellikle yiyeceklerin sunulduğu şartlar, besin seçimini etkileyebiliyor. Ev dışında sağlıklı yiyecek seçeneklerine daha kolay ulaşılması, yeni hedefler arasında yer alıyor.
Yemek seçimine etki eden faktörleri sıralamak istersek; fizyolojik, ekonomik, sosyal, psikolojik pek çok yönünden bahsedebiliriz:
- Açlık, iştah ve tat gibi fizyolojik
- Maliyet, gelir, kullanılabilirlik gibi ekonomik
- Kültür, aile, eğitim, beceri (örneğin yemek pişirme) ve yemek örüntüleri gibi sosyal
- Ruh hali, stres ve suçluluk gibi psikolojik olarak gruplayabiliriz.
Besin seçiminde önceliklerimizi; “kalite”, “tazelik”, “fiyat”, “tat” ve “sağlıklı yemeye çalışmak” olarak özetleyebiliriz.
Besin Tercihlerinizi Ne Etkiler?
AÇLIK, İŞTAH VE TAT
Fizyolojik ihtiyaçlarımız, gıda seçiminin temel belirleyicileridir. Gıda seçiminin biyolojik yönünü aç ve tok olmamız belirler.
İnsanlar hayatta kalmak için enerji ve besin maddelerine ihtiyaç duyarlar ve merkezi sinir sistemi; açlık, iştahın uyarılması ve besin alımı arasındaki dengeyi kontrol etmede rol oynar.
Makro besin maddeleri yani karbonhidratlar, proteinler ve yağlar, farklı doyma sinyalleri üretir. Proteinler, karbonhidratlara oranla daha uzun süre tok tutar. Önemli diğer bir doyma kriteri, ağızda çok çiğneme ve yavaş yavaş yeme ilişkisidir. “Ne kadar çiğnerseniz, o kadar az yemek yersiniz.” sözünü daha önce duymuşsunuzdur; çünkü strese girmeden yavaş yemek, beyinde tokluk hissi yaratır. Besin türünün çok çiğnemeyi gerektirmesi ve hacimli olması, tokluğa ulaşmada kolaylık sağlar. Çiğneme süresi uzun olan lifli besinler tercih edebilirsiniz. Pek çok insan, uygun porsiyon boyutlarını neyin oluşturduğundan ve dolayısıyla aşırı yediğinden habersizdir.
Lezzet
Lezzet; belirli bir yemeği yerken yaşadığınız zevkle orantılıdır. Tadı, kokusu, dokusu ve görünümü gibi faktörler; duyusal özellikleri uyarır. Tatlı ve yüksek yağlı yiyecekler çekici gelir; çoğu zaman tadını sevdiğimiz için tükettiğimizi söyleyebiliriz. Tatlıya veya acıya duyulan istek, doğuştan gelen insan özellikleri olarak kabul edilir. Erken yaşlardan itibaren, tat ve aşinalık, yiyeceklere karşı davranışları etkiler. Tat tercihleri, deneyimler yoluyla gelişir. Kişisel algılarımızın, gıda seçimimizde önemli bir etkisi vardır.
Kişisel Tercihler
Bireyler; yiyeceğin fiziksel görünüşüne, sunumuna, kokusuna ve dokusuna olan tepkilerine dayanarak yiyeceği seçerler veya reddederler. Çekici renkler ve yiyeceklerin yaratıcı düzenlemesi, yemeğin estetik görünüşü; iştahı ve tükürük bezlerini harekete geçirerek istek uyandırır.
Fiyatlar
Fiyatlar da besin tercihlerinde rol oynar. Araştırmalara göre, tüketicilerin yüzde 79’u, maliyetin, yiyecek ve içecek seçeneklerini etkilediğini söylüyor. Sağlıklı beslenmeyi teşvik eden politikalara önem veren ülkeler, sosyal desteği önemsiyorlar ve sağlıklı olan besinlerin tüketilmesine yönelik vergilendirmede kolaylık, devlet desteği gibi önlemler alıyorlar. Yine çalışmalar, besin tercihleri ile ilgili olarak, sosyal sınıflarda belirgin farklılıklar olduğu yönündedir. Hane geliri ve gıda maliyeti, özellikle düşük gelirli tüketiciler için gıda seçimini etkileyen önemli bir faktördür.
Pratik hazırlanma özelliği ve kolay ulaşılabilirlik: Bugün 7/24 yaşanan hızın, tempolu yaşamın egemen olduğu toplumda; zaman, değerli bir emtiadır. Bu nedenle tüketiciler; hazır, hızlı, hazırlaması kolay besinleri tercih etmektedirler.
Gelenek
Gelenek; kimi zaman da etik ve dini inançlarla bağlantılı olarak, yiyecek seçiminde ve yiyecek davranışlarında önemli bir rol oynar. Aile öyküsü, etnik köken, din ve diğer kültürel faktörler, ritüeller; besin tercihlerini etkiler. Bununla birlikte, kültürel etkiler değişebilir: Yeni bir ülkeye taşınırken, bireyler genellikle yerel kültürün belirli gıda alışkanlıklarını benimsiyorlar. Aile ve arkadaşlar, yiyecek tercihlerinin şekillenmesinde etkileyici rol oynarlar; bu, beslenme değişimini sağlamada ve sürdürmede itici bir güç olur.
Psikolojik faktörler; zihin ve duygular ile ilgilidir. Kişilerin yaşam tarzlarına ve yetiştirilmelerine bağlı olarak kişiden kişiye farklılık gösterir. Duygular, alışkanlıklar, değerler ve geçmiş deneyimler gibi bazı psikolojik faktörler; seçilen gıdalar üzerinde etkiye sahiptir.
Stresin besin tercihi üzerindeki etkisi de önem taşır. Genel olarak, bazı insanlar stres yaşadıklarında daha fazla ve daha farklı yiyecekleri tüketme eğiliminde olurlar. Bunlara ek olarak, giderek popüler hale gelen yeşil hareket, veganlık gibi akımlar da besin seçiminde kriter olarak karşımıza çıkıyor.
Hazırlayan
Banu Kazanç
Beslenme ve Diyet Uzmanı
